Πριν από 30 χρόνια στο Αφγανιστάν…     

Όλες οι χώρες έχουν κάποιο «Βιετνάμ» στην ιστορία τους. Οι Σοβιετικοί είχαν το Αφγανιστάν. Εννιά χρόνια σκληρού, ασύμμετρου πολέμου, τα αίτια του οποίου λίγοι απ’ όσους πολέμησαν εκεί κατανόησαν. Ασχέτως πώς και με ποιό πρόσχημα ξεκίνησε, κατέληξε σε έναν αδιέξοδο πόλεμο φθοράς που όπως και στο Βιετνάμ έφερε τις δύο υπερδυνάμεις για μια ακόμη φορά αντιμέτωπες –δι’ αντιπροσώπων– εν μέσω Ψυχρού Πολέμου και οδήγησε την Σοβιετική Ένωση πιο γρήγορα στην πτώση της.

Τριάντα χρόνια συμπληρώθηκαν αυτόν τον Φεβρουάριο από την επιστροφή των Σοβιετικών δυνάμεων από την κόλαση του Αφγανιστάν το 1989. Απόντες από το προσκλητήριο 14.453 στρατιώτες, πάνω από 1 εκατομμύριο οι νεκροί Αφγανοί άμαχοι, ανυπολόγιστες οι καταστροφές στις υποδομές της χώρας. Όμως το Αφγανιστάν είναι μια χώρα που δεν κατακτάται. Η απόφαση του τότε ηγέτη της ΕΣΣΔ Μιχαήλ Γκορμπατσόφ να διορθώσει «το λάθος της εισβολής» δίνοντας τέλος στην εμπλοκή των σοβιετικών στρατιωτικών δυνάμεων, έμοιαζε η μόνη λογική επιλογή.

Απρίλιος 1988, κάπου στο Αφγανιστάν. Το ίδιο μήνα που υπεγράφησαν υπό την αιγίδα του ΟΗΕ οι Συμφωνίες της Γενεύης μεταξύ Πακιστάν και Αφγανιστάν, με τις ΕΣΣΔ και ΗΠΑ ως εγγυήτριες, θέτοντας τις βάσεις για την απόσυρση των Σοβιετικών από την χώρα, οι σοβιετικές δυνάμεις πολεμούσαν έναν πόλεμο χωρίς προοπτική. Όπως ακριβώς οι επόμενοι επίδοξοι εισβολείς.

Τα σοβιετικά άρματα μάχης δεν μπόρεσαν να ανατρέψουν την έκβαση του πολέμου. Άλλωστε οι Μουτζαχεντίν βρήκαν τρόπους να τα αντιμετωπίζουν.

Η αθρόα υποστήριξη των «Πολεμιστών του Θεού», των Μουτζαχεντίν, από τις ΗΠΑ ήταν μια επιλογή με συνέπειες που οι Δυτικοί –και όχι μόνον– θα τις έβρισκαν μπροστά τους στο μέλλον.

Καλλιτεχνική απεικόνιση σκηνής από επιχειρήσεις «Σπετσνάζ» στα βουνά του Αφγανιστάν. Οι ίδιες σκηνές θα διαδραματίζονταν χρόνια αργότερα με άλλες στολές και διαφορετικά ελικόπτερα, στην ίδια χώρα…

Στο Βιετνάμ ήταν η ζούγκλα, στο Αφγανιστάν οι ορεινοί όγκοι και οι υποτυπώδεις έως ανύπαρκτοι δρόμοι. Το ελικόπτερο ήταν η λύση τόσο για μεταφορές όσο και για αποστολές εγγύς υποστήριξης και το επίφοβο Mi-24 απεδείχθη ο καλύτερος φίλος του στρατιώτη.

Η Σοβιετική Αεροπορία έμαθε πολλά από την εμπλοκή της στο Αφγανιστάν, αναπτύσσοντας προσωπικό και μέσα σε έναν πραγματικό πόλεμο. Στην φωτογραφία, χειριστές μαχητικών-βομβαρδιστικών Su-17M4 στην βάση Μπαγκράμ.

Η χρήση του αεροδρομίου της αφγανικής πρωτεύουσας έγινε ριψοκίνδυνη υπόθεση όπως μαρτυρούν τα άδεια φυσίγγια θερμοβολίδων παραπλάνησης. Κανείς πιλότος δεν διακινδύνευε μια συνάντηση με έναν Stinger.

Ο κλοιός γύρω από την Καμπούλ έσφιγγε όλο και περισσότερο. Στο τέλος τα μεταγωγικά κατέβαιναν με τεχνική βραχείας προσγείωσης (assault landing) υπό την κάλυψη ελικοπτέρων Mi-24 που έριχναν φωτοβολίδες παίζοντας τον ρόλο «δολώματος». Αφγανιστάν, Ιανουάριος 1989.

Mi-24 εφοδιασμένο με συλλογή ψύξης καυσαερίων για τους πάντα επικίνδυνους φορητούς αντιαεροπορικούς πυραύλους (MANPADS). Tο κυρίως στροφείο είχε κλίση 2,5° δεξιά για αντιστάθμιση της τάσης του ε/π να γέρνει προς τα αριστερά σε αιώρηση. Αντιστοίχως, το σύστημα προσγείωσης έκλινε αριστερά ώστε το στροφείο να βρίσκεται σε οριζόντια θέση όταν το ‘Hind’ ήταν στο έδαφος. Τα ελικόπτερα του τύπου παρείχαν προστασία μέχρι την τελευταία στιγμή στις αποχωρούσες σοβιετικές δυνάμεις.

Ο Ταγματάρχης Ανατόλι Μιλασέρνταφ και ο Αντισυνταγματάρχης Λεονίντ Ανίσσενκα μαζεύουν έναν στρατιωτικό χάρτη του Αφγανιστάν. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, ο πόλεμος κόστιζε στην Σοβιετική Ένωση 7,5 δισεκατομμύρια ρούβλια κατά μέσον όρο τον χρόνο.

«Όχι φωτογραφίες» ξεκαθαρίζει ο φρουρός στην αεροπορική βάση Μαζάρ-ι-Σαρίφ. Ελάχιστοι στην Σοβιετική Ένωση ήξεραν τί πραγματικά γίνεται στο Αφγανιστάν.

«Πρασσάϋ Αφγκανιστάν!» (Αντίο Αφγανιστάν) Τα νέα για την απόσυρση των σοβιετικών δυνάμεων έγιναν δεκτά με ενθουσιασμό. Αυτός ο πόλεμος είχε κρατήσει πολύ…

Η απόσυρση των Σοβιετικών άρχισε στις 15 Μαΐου 1988 και ολοκληρώθηκε εννέα μήνες αργότερα, στις 15 Φεβρουαρίου 1989. Οι Μουτζαχεντίν δεν σταμάτησαν να τους χτυπούν μέχρι και την τελευταία ημέρα. Οι πιο άτυχοι εκείνου του πολέμου σκοτώθηκαν τότε…

Οι σοβιετικές φάλαγγες ήταν ο υπ’ αριθμόν ένα στόχος των ανταρτών. Χρειάσθηκε να εφαρμοσθούν νέες τακτικές για την προστασία τους και το «ιπτάμενο άρμα» ήταν η λογική επιλογή.

Κουρασμένοι από τον πόλεμο, Σοβιετικοί στρατιώτες ετοιμάζονται για το ταξίδι της επιστροφής. Από τους 100.000 και πλέον στρατιώτες που αναπτύχθηκαν στο Αφγανιστάν (στην κορύφωση του πολέμου εκτιμάται ότι υπήρχαν 104.000 έως 130.000 Σοβιετικοί στην χώρα) 14.453 δεν επέστρεψαν.

Οι πρώτες μονάδες εγκαταλείπουν την Καμπούλ με προορισμό τα σύνορα με την ΕΣΣΔ. Παρατηρείστε πως ο πόλεμος κάνει τους στρατιώτες να δείχνουν μεγαλύτεροι σε ηλικία απ’ ότι είναι στην πραγματικότητα.

Αυτή η εικόνα αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα του Αφγανιστάν. Ένας (ακόμα) ξένος στρατός αφήνει την χώρα, έχοντας πληρώσει βαρύ τίμημα σε αίμα και πόρους για ένα αμφιλεγόμενο στρατηγικό όφελος που γύρισε μπούμερανγκ.

15 Φεβρουαρίου 1989: Σοβιετικά BTR-70 διασχίζουν την «Γέφυρα Φιλίας» πάνω από τον ποταμό Αμού Ντάρια, στην μεθόριο του Αφγανιστάν με το Ουζμπεκιστάν. Η χαλύβδινη γέφυρα που συνδέει το Χαϊρατάν με το Τέρμεζ κατασκευάσθηκε από τους Σοβιετικούς και από το 1982 που ολοκληρώθηκε μέσω αυτής γινόταν ο εφοδιασμός των σοβιετικών στρατευμάτων. Αυτή η φωτογραφία σηματοδοτεί το τέλος της στρατιωτικής παρουσίας της ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν.

Ο Διοικητής της 40^ης Στρατιάς, Αντιστράτηγος Μπαρίς Φσιεβαλόντεβιτς Γκραμόφ, πέρασε συμβολικά την γέφυρα τελευταίος. Στο μέσον της, πήδηξε από το τεθωρακισμένο στο οποίο επέβαινε και διάνυσε τα τελευταία μέτρα πεζός ενώ από την σοβιετική πλευρά της γέφυρας ο έφηβος γιός του έτρεξε να τον προϋπαντήσει με ένα μπουκέτο κόκκινα γαρύφαλλα. Δεν έριξε πίσω του ούτε μια ματιά.

Ο Αντιστράτηγος Γκραμόφ περικυκλωμένος από τηλεοπτικά συνεργεία για μια δήλωσή του. Αντί να κάνει δηλώσεις, έβρισε σκαιότατα τους δημοσιογράφους όπως μόνο ένας σκληροτράχηλος στρατιώτης ξέρει. Ανακαλώντας τα γεγονότα σε μια συνέντευξή του το 2014 σε ρωσική εφημερίδα, ο Γκραμόφ υποστήριξε ότι τα λόγια του απευθύνοντο προς την ηγεσία της χώρας, «σε όσους αρχίζουν πολέμους ενώ άλλοι πρέπει να καθαρίσουν το χάος».

Οι στρατιώτες επιστρέφουν και στην άλλη πλευρά των συνόρων, στο Τέρμεζ της Σοβιετικής Δημοκρατίας του Ουζμπεκιστάν, γίνονται δεκτοί με το απαραίτητο… σοβιετικό φολκλόρ.

Στην αγκαλιά της οικογένειας. Το Αφγανιστάν είναι πια πίσω του, ωστόσο παραμένει στο βλέμμα του.

Ένα κόκκινο φουλάρι στον λαιμό του πολεμιστή από το Αφγανιστάν. Ο πόλεμος τελείωσε αλλά τώρα έχει μπροστά του την δυσκολότερη μάχη –την προσαρμογή στην ειρήνη.

Επιστροφή μονάδας τεθωρακισμένων στην Πατρίδα. Ο φόβος και ο τρόμος του ΝΑΤΟ, τα σοβιετικά τανκς αντιμετώπισαν στο Αφγανιστάν έναν «ασύμμετρο» πόλεμο.

Πήγαν παιδιά και γύρισαν άνδρες ψημένοι στον πόλεμο –όσοι γύρισαν. Είναι οι «Αφγκάντσι», η κληρονομιά της σοβιετικής εισβολής στο Αφγανιστάν.

Για τους βετεράνους του Αφγανιστάν, η επέτειος της απόσυρσης των σοβιετικών δυνάμεων είναι μια ιδιαίτερη ημέρα. Κανείς τους δεν ξεχνά όμως τους λιγότερο τυχερούς που δεν γύρισαν.

Στην Σοβιετική Ένωση, τα σημάδια που άφησε ο πόλεμος στην κοινωνία θα κρατούσαν πολλά χρόνια –αν έχουν σβήσει στ’ αλήθεια: 53.753 τραυματίες, συμπεριλαμβανομένων περίπου 7.000 αναπήρων, 415.932 ασθενείς εξαιτίας του κλίματος και μολύνσεων λόγω των υποτυπωδών συνθηκών υγιεινής, απροσδιόριστος αριθμός εκείνων που γύρισαν με ψυχολογικά προβλήματα… Το Αφγανιστάν έχει περάσει πια στην ιστορία. Όχι πως έμαθαν κάποιοι κάτι από αυτήν. Η προσπάθεια ορισμένων πολιτικών σήμερα στην Ρωσία να παρουσιάσουν τον πόλεμο ως «πατριωτική επιτυχία» και τα 17 χρόνια εμπλοκής των Αμερικανών εκεί δείχνουν αυτό ακριβώς.

Κάθε χρόνο στις 15 Φεβρουαρίου, οι «Αφγκάντσι», οι βετεράνοι του πολέμου, μαζεύονται για να καταθέσουν λίγα λουλούδια στα μνημεία των πεσόντων για την Πατρίδα και να ανταλλάξουν αναμνήσεις με τους παλιούς συντρόφους. Αυτό που τους κάνει να ξεχωρίζουν δεν είναι τα παράσημα που φέρουν, είναι το βλέμμα τους. Μεσήλικες πια, κουβαλούν μέσα τους ανεξίτηλα τον πόλεμο που έζησαν. Γιατί όπως λένε χαρακτηριστικά «δεν αλλάζεις το Αφγανιστάν. Το Αφγανιστάν είναι που αλλάζει εσένα…»
Αλέξανδρος Θεολόγου