«Ω Θεέ μου!», πρόλαβε να πει ο άνδρας με τα χακί, καθώς δεκάδες μεταγωγικά αεροπλάνα με τις σβάστικες έριχναν αλεξιπτωτιστές εκείνο το πρωινό της 20ης Μαΐου 1941 στο αεροδρόμιο του Μάλεμε. Βάζοντας την παλάμη του μπροστά από το γείσο του πηλικίου του, δεν είχε συνειδητοποιήσει πως αρκετοί αλεξιπτωτιστές είχαν ήδη προσγειωθεί στη κρητική γη. Για τον Σάντι Τόμας, τον πρώην τραπεζικό υπάλληλο από τη Νέα Ζηλανδία, που το χρέος προς την Κοινοπολιτεία τον είχε κάνει να καταταγεί στο 23ο Τάγμα της Νέας Ζηλανδίας, ενάμισι χρόνο νωρίτερα, τώρα σ’ αυτό το νησί της Μεσογείου με τα ωραία αγριολούλουδα και της μυρωδιές της άνοιξης που θύμιζαν πατρίδα, έπρεπε ν’ αναμετρηθεί με τους εισβολείς. Ενστικτωδώς κάποιοι είχαν σηκώσει τα τουφέκια τους και πυροβολούσαν στον ουρανό.
Καθώς τα κοντάκια των όπλων κλώτσαγαν στους ώμους τους, ο ανθυπολοχαγός Τόμας αισθανόταν πως ζούσε πλέον στην πραγματική ζωή όσα είχε διαβάσει για το πώς δίνονται οι οδηγίες στη μάχη. Μαζί με τους άνδρες του, διασκορπισμένους σε απόσταση ασφαλείας βγήκε από τον ελαιώνα με κατεύθυνση το πλάτωμα που είδε τους αλεξιπτωτιστές να πέφτουν.
Για τους περισσότερους αυτή δεν ήταν η πρώτη εμπλοκή σε μάχη. Ένα μήνα νωρίτερα στο χωριό Άγιος Παντελεήμονας στον Πλαταμώνα, και στη συνέχεια στα Τέμπη και τις Θερμοπύλες, αυτοί οι σκληροτράχηλοι άνδρες είχαν καθυστερήσει αρκετά την κάθοδο των Γερμανών στην ηπειρωτική Ελλάδα, όταν στις 9 Απριλίου 1941 είχε καταρρεύσει το μέτωπο, και υπερφαλαγγίστηκαν οι υπερασπιστές της Γραμμής Μεταξά.
Τώρα όμως το σκηνικό ήταν τελείως διαφορετικό. Στην ηπειρωτική Ελλάδα κυμάτιζε η σβάστικα, και ο Χίτλερ βιαζόταν να κλείσει τους λογαριασμούς του με τους Βρετανούς, σ’ αυτή τη λωρίδα γης ανάμεσα στην Αφρική και την Ευρώπη, το «νησί βραβείο» για τους Γερμανούς αλεξιπτωτιστές.
Επικεφαλής των συμμαχικών δυνάμεων στο νησί ήταν ένας επαγγελματίας στρατιώτης, ήρωας του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, τιμημένος με την ανώτατη διάκριση το «Σταυρό της Βικτώριας» ο Νεοζηλανδός υποστράτηγος Μπέρναρντ Φράιμπεργκ, ο «salamander», όπως τον αποκαλούσε ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ λόγω της αντοχής του στη φωτιά της μάχης.
Γνωρίζοντας ότι οι Γερμανοί θα εξαπέλυαν επίθεση στη Κρήτη, ο Τσώρτσιλ θεωρούσε τους Νεοζηλανδούς στρατιώτες ως τους πλέον κατάλληλους για ν’ αποκρούσουν τους εισβολείς, αφού λόγω της σωματικής τους ρώμης και του πείσματός τους μπορούσαν ν’ αναμετρηθούν σε μάχες σώμα με σώμα.
Όταν στις οχτώ το πρωί της 20ης Μαΐου 1941 ο ουρανός πάνω από το Μάλεμε γέμισε με αλεξίπτωτα διαφόρων χρωμάτων ανάλογα με το ποιος έπεφτε αξιωματικός, οπλίτης, νοσηλευτής ή κάνιστρα με πολεμικό εξοπλισμό, οι άνδρες του 22ου Νεοζηλανδικού Τάγματος που προστάτευε το αεροδρόμιο, δεν είχαν καλά-καλά τελειώσει το πρωινό τους. Άρπαξαν τ’ όπλα τους και πυροβολούσαν τους εισβολείς ακόμα και με πιστόλια, αφού οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές έπεφταν από χαμηλό ύψος. Ταυτόχρονα 14 ανεμοπλάνα προσγειώθηκαν στον ξεροπόταμο Ταυρωνίτη, δυτικά του αεροδρομίου δημιουργώντας ένα προγεφύρωμα, ενώ μια άλλη δύναμη από τα νότια αποκρούστηκε μ’ επιτυχία από το 23ο Τάγμα με τον Σάντι Τόμας. Το λάθος της συμμαχικής διοίκησης ήταν ότι το απόγευμα της 20ης Μαΐου δεν έγινε κάποια αντεπίθεση στο αεροδρόμιο το οποίο ήταν πλέον σε γερμανικά χέρια.
Τρεις ημέρες μετά, στη μάχη του Γαλατά και στις οδομαχίες που ακολούθησαν ο Τόμας θα τραυματιστεί σοβαρά και θα αιχμαλωτιστεί. Ο Φράιμπεργκ το πρωί της 26ης Μαΐου έστελνε σήμα στο γενικό στρατηγείο της Μέσης Ανατολής ότι δεν μπορούσαν άλλο να κρατήσουν την Κρήτη.
Ο Σάντι θα σταλθεί σε νοσοκομείο αιχμαλώτων στην Κοκκινιά, απ’ όπου θα προσπαθήσει να αποδράσει. Οχτώ μήνες αργότερα θα τα καταφέρει έχοντας μεταφερθεί από τους Γερμανούς στη Θεσσαλονίκη. Πεζός μετά από ένα περιπετειώδες ταξίδι θα φτάσει στο Άγιο Όρος όπου θα τον περιθάλψουν οι μοναχοί. Όταν ανέκτησε τις δυνάμεις του με μια βάρκα κωπηλάτησε ως τις τουρκικές ακτές.
Η μυθιστορηματική διαφυγή του από την Ελλάδα μνημονεύεται στην επίσημη ιστορία της Νέας Ζηλανδίας για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με την σημείωση «σήμερα (11 Μαΐου 1942) ο υπολοχαγός Τόμας, ενώ είχε ξεμείνει βαριά τραυματίας στις μάχες της Κρήτης εμφανίστηκε στα τουρκοσυριακά σύνορα, στο σημείο που είχε στρατοπεδεύσει ο λοχαγός Ντικ Κόνολι».
O Κώστας Κοτσιλίνης, πρώην Επίτιμος Γενικός Πρόξενος της Ν. Ζηλανδίας στη Ελλάδα, μιλά στον ΑΠΕ-ΜΠΕ για τον Σάντι Τόμας
Ο Walter Babington “ Sandy” Thomas, CB, DSO, MC & Bar, ED, ήταν ένας πολύ τιμημένος «στρατιώτης», και ταυτόχρονα ένας συγγραφέας, φιλέλληνας, πολύ αγαπητός στη Κρήτη και ένας Gentleman. Ήταν ψηλός, γοητευτικός, με μουστάκι και ένα γλυκό χαμόγελο. Ήταν σεμνός, λιγομίλητος αλλά με ύφος αριστοκρατικό που όταν έμπαινε σε οποιοδήποτε χώρο, τραβούσε τα βλέμματα όλων των παραβρισκόμενων.
Είχα την τύχη και την τιμή να τον γνωρίσω προσωπικά όταν, από τη θέση μου ως Επίτιμος Γενικός Πρόξενος της Νέας Ζηλανδίας στην Ελλάδα, τον συναντούσα στη Κρήτη όταν ερχόταν για τις επετειακές εκδηλώσεις για τη Μάχη της Κρήτης και τον βοηθούσα όταν είχε κάποια ανάγκη.
Το 1941 τον βρήκε στην Ελλάδα με την οπισθοχώρηση των Συμμαχικών Δυνάμεων και τη συγκέντρωση αυτών στη Κρήτη. Ήταν αξιωματικός στα στρατεύματα της Νέας Ζηλανδίας όταν συμμετείχε στη θρυλική Μάχη στο Γαλατά. Εκεί τραυματίστηκε σοβαρά στο πόδι και μεταφέρθηκε στο Ναό Αγίου Νικολάου στη κεντρική πλατεία του Γαλατά μαζί με άλλους τραυματίες.
Στο σπουδαίο βιβλίο του, “ Dare to be Free”, που έχει μεταφραστεί στα Ελληνικά με τίτλο «Με Τόλμη για την Ελευθερία», αναφέρει:
«Κάποια στιγμή, μία νεαρή Ελληνίδα, δώδεκα – δεκατριών ετών, προσέφερε στους τραυματίες από ένα ποτήρι ζεστό φρέσκο γάλα, το οποίο απ’ τη δίψα που είχαμε μας φάνηκε σαν πραγματικό νέκταρ. Έφερε χαλιά και μοκέτες για να μας καλύψει στο μέρος που ήμασταν ξαπλωμένοι».
Αιχμάλωτος πλέον, τον εγχείρησε ένας Γερμανός ιατρός και του έσωσε το πόδι. Όμως, η αιχμαλωσία δεν ταίριαζε στον Sandy και πριν αναρρώσει πλήρως, κατάφερε να δραπετεύσει από το στρατόπεδο και ξεκίνησε ένα δραματικό ταξίδι που τον έφερε τελικά στη Συρία όπου ξανασυναντήθηκε με στρατιωτικές μονάδες της Νέας Ζηλανδίας για να πολεμήσει στις μάχες στην Μέση Ανατολή και στην Ιταλία μεταξύ άλλων. Του απονεμήθηκε ο σταυρός του Distinguished Service Order το 1943. Επίσης του απονεμήθηκε δυο φορές το Military Cross.
Στις εκδηλώσεις για την 70η Επέτειο της Μάχης της Κρήτης, το 2011, ο Sandy βρέθηκε πάλι στη Κρήτη και ήταν ο κεντρικός ομιλητής στην εκδήλωση που έλαβε μέρος στο Έλληνο-Νεοζηλανδικό μνημείο στη πλατεία του Γαλατά. Μας περιέγραψε με λεπτομέρεια πως εξελίχθηκε η Μάχη (εκεί ήταν τα πολυβόλα, εκεί οι ελεύθεροι σκοπευτές κλπ. κλπ.) και εξέφρασε, με συγκίνηση, τον θαυμασμό του για το Κρητικό λαό. Στο τέλος της ομιλίας του, σηκώθηκε μία γριούλα απ’ τον κόσμο που παρακολούθησε την εκδήλωση και τον χαιρέτησε. Ήταν το κοριτσάκι που του είχε προσφέρει το γάλα 70 χρόνια πριν.
Μετά το πόλεμο, ο Sandy ήθελε να συνεχίσει την στρατιωτική του καριέρα και καταταγεί στον Αγγλικό στρατό όπου η αξία του γρήγορα αναγνωρίστηκε. Ανέβηκε τις βαθμίδες και στο τέλος, με το βαθμό του Υποστρατήγου, ανέλαβε την Διοίκηση των Far East Forces και το 1972 ορίστηκε Companion of the Order of the Bath ένα από τα πιο υψηλά βραβεία που απονέμει ο Βασιλιάς της Αγγλίας.
Τα χρόνια της σύνταξής του τα έζησε στη Αυστραλία αλλά ποτέ δεν ξέχασε τους φίλους βετεράνους στη Νέα Ζηλανδία. Πρωτοστάτησε για να πεισθεί η Κυβέρνηση της Νέας Ζηλανδίας να βοηθήσει οικονομικά όσους βετεράνους ήθελαν να ταξιδεύσουν στη Κρήτη για να συμμετάσχουν στις επετειακές εκδηλώσεις.
Απεβίωσε στις 22 Οκτωβρίου 2017.
Η αγάπη του Sandy για την Ελλάδα και τη Κρήτη ιδιαιτέρως, ήταν ενδεικτική της εκτίμησης και της αγάπης που τρέφουν οι Νεοζηλανδοί για το Κρητικό λαό και οι γεροί δεσμοί που αναπτύχθηκαν μεταξύ των δύο λαών, κατά τις σκοτεινές εκείνες μέρες του 1941 και μετά, κρατούν ακόμα.
Σε επίσημο επίπεδο, αυτός ο δεσμός εκφράστηκε με την αδελφοποίηση των πόλεων των Χανίων και του Wellington. Στη δεκαετία του 50 η Κυβέρνηση της Νέας Ζηλανδίας, επέτρεψε στου βετεράνους που δεν πρόλαβαν να επιβιβαστούν στα πλοία για να φύγουν από τη Κρήτη και κρυφτήκαν από Κρητικές οικογένειες στα βουνά, να «υιοθετήσουν» ένα μέλος της οικογένειας και να το φέρουν στη Νέα Ζηλανδία. Επίσης εκδόθηκαν ειδικές βίζες σε πολλά Κρητικά κορίτσια για να πάνε να εργαστούν και να ζήσουν στη Νέα Ζηλανδία, αφού πρώτα παρακολούθησαν ένα σχετικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα.
Προσωπικά, θυμάμαι μικρό παιδί τότε στη Νέα Ζηλανδία, να έρχονται οι βετεράνοι στο σπίτι μας και να μιλάνε οι μεγάλοι για τη Μάχη. Μεταξύ τους και ο θρυλικός Μαορί Ned Nathan που, μετά τον πόλεμο, επέστρεψε στη Κρήτη για να παντρευτεί την αγαπημένη του Κατίνα.
Οι βετεράνοι δεν έρχονται πλέον. Με εξαίρεση δυο που ζουν ακόμα αλλά δεν είναι σε θέση να ταξιδεύσουν, όλοι έχουν πεθάνει. Ο τελευταίος που ήρθε, στα 97 του χρόνια, έκανε το ταξίδι το 2018 για να πει ένα τελευταίο αντίο στους συναδέλφους του που αναπαύονται στο Συμμαχικό Νεκροταφείο στη Σούδα και να ξαναγνωρίσει τους συγγενείς των ανθρώπων που τον έκρυψαν στα βουνά της Κρήτης με κίνδυνο την ζωή τους.
Όμως συνεχίζουν και έρχονται οι συγγενείς και φίλοι των βετεράνων και φέτος θα έρθει στη Κρήτη μία ομάδα 40 ατόμων από τη Νέα Ζηλανδία.
Του Βασίλη Πια
ΦΩΤΟ: G Bull, Alexander Turnbull Library, Wellington, New Zealand.
