Υπερβολικά υποτονική είναι η τουρκική αντίδραση σε ότι αφορά την χθεσινή κατάρριψη δικού τους μη επανδρωμένου, τύπου Anka, στη βόρεια Συρία, από αμερικανικό F-16C. Σήμερα τα τουρκικά ΜΜΕ επικεντρώνονται στους συνεχείς βομβαρδισμούς που κάνει η Τουρκική Αεροπορία στη Συρία, σε κουρδικούς θύλακες των οργανώσεων PKK και YPG, ως απάντηση της τρομοκρατικής επίθεσης στο υπουργείο Εσωτερικών της Τουρκίας στην Άγκυρα την Κυριακή. «Εξουδετερώσαμε 26 τρομοκράτες στη βόρεια Συρία» μεταδίδει το κρατικό πρακτορείο Anadolu, «Το κοινοβούλιο επεκτείνει την εντολή παρέμβασης των τουρκικών δυνάμεων σε Συρία και Ιράκ» γράφει η εφημερίδα Σαμπάχ, «Τι ανακοίνωσε το Πεντάγωνο για το UAV» γράφει προσεκτικά το Haber Turk (το ίδιο δημοσίευμα περίπου το βρίσκουμε σε αρκετά τουρκικά ΜΜΕ), όπου αναμεταδίδεται η περιγραφή των ΗΠΑ για το συμβάν!
Συνολικά -όσο μπορούμε να σφυγμομετρήσουμε τον Τουρκικό Τύπο και την εκεί κρατική αντίδραση, που είναι ιδιαίτερα συντονισμένοι σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, το όλο ζήτημα «χάνεται» από την επικαιρότητα και στηρίζονται στην αμερικανική διαβεβαίωση -όπως διατυπώθηκε από το Στειτ Ντιπάρτμεντ- πως «δεν υπάρχει καμία ένδειξη πως η Τουρκία εσκεμμένα στοχοποίησε αμερικανικές δυνάμεις στην Συρία». Ενώ η ανακοίνωση του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών σε ιδιαίτερα διπλωματική γλώσσα λέει τα εξής: “Κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων, ένα UCAV χάθηκε λόγω διαφοροποίησης του τεχνικού πλαισίου στους μηχανισμούς αποκλιμάκωσης με τρίτα μέρη (σ.σ. εννοείται εδώ η αμερικανική πλευρά). Λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα για να διασφαλίσουν μια πιο αποδοτική λειτουργία του μηχανισμού αποκλιμάκωσης με τα ενδιαφερόμενα μέρη”.
Η αποφόρτιση αυτή ήταν η αναμενόμενη και από τις δυο πλευρές. Και υπάρχει εξήγηση: Αρχικά η Τουρκία δεν έχει λόγο να ερεθίσει περαιτέρω τις ΗΠΑ, τουλάχιστον περισσότερο από ότι ήδη κάνει. Καθώς υπάρχει σε εξέλιξη μια ημιπαρασκηνιακή διαδικασία διαπραγματεύσεων και πιέσεων για να δεχθεί η κυβέρνηση Ερντογάν να ψηφίσει υπέρ της ένταξης της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ, θέμα που τώρα είναι ιδιαίτερα κρίσιμο για την ατλαντική συμμαχία και ειδικά για τις ΗΠΑ. Και εκεί ποντάρει η Τουρκία παζαρεύοντας την πώληση F-16, συνδέοντας τα δύο θέματα κάτι που έμμεσα έχει αποδεχθεί και η Ουάσιγκτον.
Το ζήτημα της Σουηδίας είναι κορυφαίο όμως, καθώς έτσι θα ισχυροποιηθεί το αντιρωσικό μπλοκ, θα παρασχεθεί και νομικό υπόβαθρο στην στρατιωτική κάλυψη της Σουηδίας από το ΝΑΤΟ, θα μπορέσουν να δρομολογηθούν οι «άπειρες» τον αριθμό κανονιστικές και επιχειρησιακές διαδικασίες για την ένταξη μιας νέας χώρας στη Συμμαχία (ένα έργο που θα κρατήσει χρόνια) κ.ο.κ. Όλα αυτά, μαζί με την βαρύνουσα πλέον επανενεργοποίηση του ΝΑΤΟ λόγω ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία (η Συμμαχία εκεί που ήταν «εγκεφαλικά νεκρή» κατά την σπιρτόζα περιγραφή του Εμανουέλ Μακρόν, τώρα έχει σηκωθεί από το νεκροκρέβατο και κάνει βήματα, αβέβαια βέβαια) δεν επιτρέπουν στην Άγκυρα μεγάλο περιθώριο κινήσεων, πέρα από τα μέτωπα που ήδη έχει ανοίξει. Θυμίζουμε πως σήμερα η Τουρκία έχει ανοιχτά σε γεωπολιτικό επίπεδο τα εξής μεγάλα θέματα:
Την ίδια τη θέση της εντός ΝΑΤΟ μετά την αμφίσημη στάση της στο θέμα της ρωσικής εισβολής, άρα και τις σχέσεις της με τη Δύση και τις ΗΠΑ. Ζήτημα δηλαδή δομικό για το τουρκικό μέλλον.
Τις σχέσεις της με τη Ρωσία, που ναι μεν έχουν θερμανθεί και ισχυροποιηθεί, αλλά σίγουρα δεν έχουν καταλήξει σε κάποια ισορροπία και μακροπρόθεσμη προοπτική.
Την ανοιχτή πολεμική παρέμβαση που κάνει σε Συρία και Ιράκ στο «κυνήγι» των Κούρδων, ενώ έχει ανακοινώσει, χωρίς όμως ακόμη να υλοποιήσει σε έκταση, πως θα επιβάλλει ζώνη ασφαλείας βάθους 35 χιλιομέτρων (στη πράξη ακόμη παραπάνω), εντός της γειτονικής χώρας. Με εδώ βέβαια υπόγεια πίεση στις ΗΠΑ, που ήδη δρουν στη Συρία με δική τους ατζέντα.
Τις σχέσεις της με τις τουρκογενείς χώρες της Κεντρικής Ασίας όπου θέλει να αυτοπροβληθεί ως ηγέτης και εκπρόσωπος τους.
Τις σχέσεις της με τον αραβικό κόσμο, όπου κάνει σημαντικό άνοιγμα για προσέλκυση επενδύσεων και συνεργασιών, αλλά παράλληλα έχει ξεκινήσει «μασάζ» και με το Ισραήλ.
Το σοβαρό μεταναστευτικό/προσφυγικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει με εκατομμύρια Σύριους στο έδαφος της, όπως και τις ροές από το Ιράν και το Αφγανιστάν (μικρές αλλά όχι ασήμαντες) συν τις όποιες ροές από άλλες χώρες, Αφρικής και Ασίας. Με ένα εσωτερικό πλήθος απελπισμένων ανθρώπων να έχει φθάσει στη χώρα, που συνεχίζει να βιώνει οικονομική και νομισματική κρίση.
Τη διατήρηση των μαξιμαλιστικών της διεκδικήσεων και της γεωπολιτικής της εξωστρέφειας σε όλη την περιφέρεια της, κυρίως με ήπια ισχύ (εξαγωγές, συνεργασίες, επενδύσεις, πολιτιστικές δράσεις, εργώδη διπλωματία), αλλά και ενίοτε σκληρή ισχύ (επιδρομές κατά Κούρδων στις γειτονικές χώρες, συνέχιση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης στις ανατολικές της επαρχίες ξανά λόγω Κουρδικού, στρατιωτική παρουσία στη Λιβύη κ.α.).
Με όλα αυτά λοιπόν ως εκκρεμότητες θα είναι ιδιαίτερα παράδοξο να πιστέψουμε, πως η Άγκυρα έχει αντοχές να «προκαλέσει» νέα αμερικανική αντίδραση, σηκώνοντας το θέμα με την κατάρριψη του μη επανδρωμένου της. Γιατί εδώ εμφανίζεται και η αμερικανική πρόθεση στη Συρία, που αν μη τι άλλο είναι γνωστή.
Έτσι για τις ΗΠΑ, η παραμονή στη Συρία είναι μια αναγκαιότητα, που επιβάλλει η διαρκώς απειλούμενη αναζωπύρωση του Ισλαμικού Κράτους, της ISIS και όλης της πανσπερμίας εξτρεμιστών, που στο άναρχο συριακό τοπίο έχουν βρει «φιλικό περιβάλλον» να ανθίσουν. Οι Αμερικανοί λοιπόν διατηρούν εντός Συρίας περίπου 900 άτομα όπως δηλώνεται (αλλά μάλλον περισσότερα αν μετρήσει κανείς και τις διάφορες ομάδες «operators» μυστικών υπηρεσιών και ειδικών δυνάμεων που κινούνται στη χώρα ως σύνδεσμοι, για συλλογή πληροφοριών, για εκπαίδευση Κουρδικών δυνάμεων κ.λπ.), που μαζί με ισχυρή υποστήριξη επισκόπησης και παρακολούθησης, όπως και αεροπορική προστασία, διεξάγουν επιχειρήσεις καταστολής εξτρεμιστικών ομάδων.
Η Ουάσιγκτον ξέρει πως με αυτό τον τρόπο δεν μπορεί να ξεριζώσει το τρομοκρατικό-ριζοσπαστικό φαινόμενο από την περιοχή, αλλά από την άλλη αναγνωρίζει πως δεν έχει τη δυναμική να κάνει μεγάλη εμπλοκή με μαζική αποστολή δυνάμεων. Να το πούμε απλά «χώρος για νέο Αφγανιστάν» δεν υπάρχει, όπως και πίστη ότι κάτι τέτοιο θα αποδώσει. Άλλωστε η εμπειρία από το Ιράκ και το Αφγανιστάν είναι τελείως απογοητευτική.
Έτσι ως ενδιάμεση λύση έχει επιλεγεί η στοχευμένη κρούση, κατά ηγετικών στελεχών, κατά υποδομών, αποθηκών όπλων, κ.ο.κ., ως προσπάθεια δηλαδή αναχαίτισης και περιορισμού οποιασδήποτε τρομοκρατικής συσπείρωσης πάει να γίνει σημαντική. Αρωγός τους εδώ πολύτιμος, είναι οι κουρδικές οργανώσεις στη Συρία, κυρίως το YPG. Οι οποίες από την πλευρά τους θέλουν να εκδιώξουν αυτές τις ισλαμικές ομάδες από τις περιοχές τους, να πετύχουν μια σχετική ασφάλεια για τον άμαχο πληθυσμό της επιρροής τους και βέβαια να περιχαρακώσουν μια ζώνη «αυτενέργειας» και «ημίανεξαρτησίας» για την επόμενη μέρα της Συρίας.
Οι κουρδικές οργανώσεις, που αν μη τι άλλο έχουν πικρή εμπειρία καταδίωξης από τους πάντες, δεν βαυκαλίζονται ότι μπορεί να πετύχουν ανεξάρτητο κράτος του Κουρδιστάν. Αλλά σαφώς βλέπουν το παράδειγμα του γειτονικού Ιράκ, όπου στο βόρειο τμήμα του λειτουργεί το εκεί καθεστώς αυτονομίας ως «Ιρακινό Κουρδιστάν» με πρωτεύουσα το Ιρμπίλ, κατοχυρωμένο και αναγνωρισμένο κιόλας. Έτσι ελπίζουν πως κάποια στιγμή θα πετύχουν μια ανάλογη ρύθμιση εντός Συρίας, με την αμερικανική υποστήριξη και την απρόθυμη συναίνεση του Σύρου Προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ. Ο οποίος υποτίθεται θα ανταλλάξει την αναγνώριση τους, με την ισχυροποίηση του ως «ενοποιητικού» ηγέτη μιας νέας Συρίας, μετά τον πολύχρονο εμφύλιο.
Στην αμερικανική αυτή προσπάθεια όμως, είναι κρίσιμο θέμα η ασφάλεια του προσωπικού τους. Ναι μεν αυτό κινδυνεύει καθημερινά από τη διεξαγωγή καταδρομικών επιχειρήσεων και δράσεων κάθε τύπου, αλλά η αμερικανική κυβέρνηση δεν είναι διατεθειμένη να έχει εικόνες με «φέρετρα φορτωμένα σε αεροπλάνα να επιστρέφουν στις μητροπολιτικές ΗΠΑ». Πόσο μάλλον όταν στις ΗΠΑ σήμερα υπάρχει ταραχώδες πολιτικό τοπίο, και η κυβέρνηση Μπάιντεν βλέπει έντονη την αμφισβήτηση.
Έτσι η Ουάσιγκτον έχει εγκαταστήσει ένα σαφέστατο πλαίσιο απαγόρευσης πτήσεων γύρω από τις εγκαταστάσεις της, που δεν είναι λίγες. Αναφέρονται έως και 28 βάσεις, αλλά οι μεγάλες και καλά οργανωμένες είναι πολύ λιγότερες. Τα όρια αυτά απαγόρευσης πτήσεων τα γνωρίζει καλά η Τουρκία, προφανώς το Συριακό καθεστώς, αλλά και η Ρωσία που επίσης δρα στην περιοχή. Και υπάρχει μια άηχη «συμφωνία», μια αμοιβαία κατανόηση για να το πούμε πιο σωστά, να μην παραβιάζονται εκατέρωθεν. Καθώς αν συμβεί αυτό θα ακολουθήσει περαιτέρω χάος, που δεν εγγυάται τίποτα θετικό και για κανέναν.
ΗΠΑ: Επιβεβαίωσαν την κατάρριψη του τουρκικού μη επανδρωμένου αεροσκάφους-Ανήκε πιθανότατα στη ΜΙΤ
Μια αποτίμηση
Στο σύνθετο αυτό σκηνικό κρατάμε τα εξής στοιχεία: Η Τουρκία κάνει συνεχώς επιχειρήσεις αεροπορικές εντός Συρίας, σφυροκοπά τους Κούρδους, που ξέρει πως υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ. Ενώ όπως προειδοποίησε πρόσφατα ο Χακάν Φιντάν, υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας «όλες οι εγκαταστάσεις του PKK και του YPG είναι πλέον νόμιμοι στόχοι, καλούμε κάθε άλλο να μείνει μακριά τους». Οι ΗΠΑ τώρα καταλαβαίνουν την τουρκική «ανάγκη» επέμβασης, δεν την επικροτούν αλλά την ανέχονται, διαφυλάττουν τις δικές τους δυνάμεις στο πεδίο, ενώ βάζουν όρια «μην πλησιάζετε», εκεί που έχουν σταθερή παρουσία. Σαφώς όμως η παραπάνω περιγραφή δεν είναι μιας κατάστασης διαρκώς ελεγχόμενης και εμπεριέχει σοβαρό ρίσκο «τυχαίων περιστατικών».
Έτσι η εκτίμηση μας είναι η ακόλουθη:
Πως κατά πάσα πιθανότητα η εμφάνιση ενός τουρκικού Anka, κοντά στην αμερικανική βάση στη Hasakah που οδήγησε στην κατάρριψη του από τη διαρκή αμερικανική αεροπορική παρουσία, δύσκολα μπορεί να ερμηνευθεί ως ευθεία πρόκληση και απειλή των αμερικανικών δυνάμεων. Μπορεί όμως να ήταν μια διερευνητική πτήση, μια μοναχική “επίδειξη σημαίας”, ως ανίχνευση προθέσεων, ή ακόμη και μια πραγματική αστοχία στοχοποίησης. Άλλωστε αν η Άγκυρα θέλει να «δοκιμάσει» τις αμερικανικές ανοχές στην περιοχή σε θέματα ασφαλείας προσωπικού (και όχι απλά διεκδίκησης “χώρου”), ξέρει ότι θα πάρει αυτόματη αντίδραση. Καθώς για τις ΗΠΑ, το δικό τους προσωπικό και το κύρος τους στην περιοχή δεν είναι διαπραγματεύσιμο. Ειδικά σήμερα.
Ακόμη περισσότερο οι Αμερικανοί έχουν μεγάλη και κακή εμπειρία “παράπλευρων απωλειών” και συμβάντων blue on blue (δηλαδή ανταλλαγή πυρών μεταξύ φίλιων δυνάμεων, από παρεξήγηση). Άρα δεν είναι καθόλου πρόθυμες να ρισκάρουν κάτι τέτοιο, ανεξάρτητα από γεωπολιτικές ισορροπίες.
Μάλιστα από την αμερικανική πλευρά, όπως μεταδίδει το Associated Press, αναφέρεται πως «υπήρξαν πάνω από μια ντουζίνα απόπειρες επικοινωνίας με Τούρκους αξιωματούχους, που τους ενημέρωναν πως στο έδαφος ήταν αμερικανικές δυνάμεις και τους ζητούσαν να αποσύρουν το μη επανδρωμένο τους, αλλιώς θα το πλήξουν».
Αυτό βέβαια μπορεί να ερμηνευθεί ως «προκλητική περιφρόνηση» από πλευράς Τουρκίας. Αλλά το συμβάν έγινε σε σφιχτό χρόνο, με το Anka να πλησιάζει την αμερικανική βάση, να αποχωρεί, να επανέρχεται, ενώ τη διαχείριση του μάλλον είχαν οι τουρκικές μυστικές υπηρεσίες, της ΜΙΤ. Και στην Τουρκία υπάρχουν πολλά στεγανά: μη επανδρωμένα επιχειρούν από τον Στρατό, από την Αεροπορία, το Ναυτικό, από την Στρατοχωροφυλακή, από την ΜΙΤ, με διαφορετικές ατζέντες, πιθανότατα με μεταξύ τους διαμοιρασμό στόχων και ζωνών δράσης στην Συρία. Αλλά ακόμη και η ΜΙΤ να ήθελε να «παίξει» με τα νεύρα των Αμερικανών, ούτε αυτό είναι σίγουρο πως απηχεί απευθείας την κεντρική τουρκική διοίκηση και κυβέρνηση. Η οποία πολλές δεκαετίες τώρα, και πριν Ερντογάν, λειτουργεί με όρους «φέουδων».
Η επίσης διάθεση των Αμερικανών να αποφορτίσουν το συμβάν είναι φανερή. Ο υπουργός Άμυνας Λόιντ Όστιν και ο Αρχηγός του Μικτού Επιτελείου (το δικό τους ΓΕΕΘΑ) Στρατηγός Charles Brown, έσπευσαν να επικοινωνήσουν μετά την κατάρριψη με τους Τούρκους ομολόγους τους και να τους διαβεβαιώσουν για την «ισχύ της αμερικανοτουρκικής συνεργασίας». Μια ανακουφιστική δήλωση δηλαδή, που η Τουρκία υιοθέτησε αμέσως και την αναπαράγει τώρα στα δικά της ΜΜΕ.
Συνολικά έχουμε ένα συμβάν που και οι δύο πλευρές που εμπλέκονται, θέλουν να το “ξεχάσουν” δηλώνοντας πως «συμβαίνουν αυτά». Αναγνωρίζοντας πως μπορεί να ήταν και πράγματι μια τεχνική αστοχία, μια έλλειψη συνεννόησης, μια δυσλειτουργία των μηχανισμών διμερών επαφών, που είναι και αρκετά δαιδαλώδεις. Στην ουσία, αν υπάρχει μεγαλύτερο βάθος διάδρασης, δηλαδή κάποιος “εσώτερος” κύκλος εξουσίας στην Τουρκία να ήθελε να ψηλαφήσει την αμερικανική ανοχή, πλέον πήρε την απάντηση και αποσύρθηκε για να την αναλύσει…
Όσο για την αμερικανική λογική, τέτοιες διακριτικές “νύξεις” μεταξύ συμμάχων, ή “συμμάχων” δεν τους είναι άγνωστες. Εδώ πέρυσι 2 τεράστιοι αγωγοί φυσικού αερίου στη Βαλτική, οι Nord Stream 2, ανατινάχθηκαν σε μια μέρα, εις βάρος κυρίως των Γερμανών που ήθελαν από εκεί να εξασφαλίσουν ενεργειακό απόθεμα. Και ακόμη και σήμερα “αναζητείται ο ένοχος” και όλοι απορούν, πως γίνεται σε μια θάλασσα περικυκλωμένη και ελεγχόμενη από το ΝΑΤΟ, να έδρασαν αόρατα κάποιοι μάγοι της δολιοφθοράς.
Τα μη επανδρωμένα ως εκτόνωση
Πάντως στην αποφόρτιση της έντασης, βοήθησε δραματικά το επιχειρησιακό σκέλος της κατάρριψης. Καθώς το… θύμα ήταν ένα μη επανδρωμένο. Άρα δεν είχαμε ανθρώπινη απώλεια, η οποία πολύ πιο δύσκολα «καταπίνεται», δεν είχαμε κηδείες, επικήδειους, εντάσεις. Είναι μια παράμετρος της χρήσης μη επανδρωμένων που δεν έχει αξιολογηθεί όσο πρέπει. Το ότι ναι μεν είναι εργαλεία πολέμου, αλλά ταυτόχρονα σε «γκρίζες ζώνες και εποχές», μπορεί πάντα να θεωρηθούν ως άνευ σημασίας απώλειες. Μπορεί να χαρακτηριστεί η δράση τους ως τυχαία, ως τεχνικό σφάλμα, ως δυσλειτουργία κάποιου πομπού. Και να είναι και τέτοια, χωρίς υποκρισία, μιας και παραμένουν μηχανές, σχεδιασμένες μάλιστα με αρκετά χαμηλότερα στάνταρ ασφαλείας από ότι ένα επανδρωμένο μαχητικό, ακριβώς γιατί δεν χρειάζεται να προστατεύουν τη ζωή του χειριστή τους.
Το όποιο δίδαγμα για την ελληνική πλευρά ίσως είναι αυτό και το διατυπώνουμε με επιφύλαξη: Αν κάποια άγνωστα μη επανδρωμένα ξανακάνουν αισθητή την παρουσία τους στο Αιγαίο, ίσως η Ελλάδα να σκεφθεί μια δική της… τυπική αντίδραση. Ως «παίγνιο» τοπικό, ως μια «φιλική προειδοποίηση», ως άσκηση.
Η αμερικανική «συνταγή» όπως φάνηκε και στη Συρία είναι δεδομένη: δηλώνεις μια ζώνη κρίσιμη, προειδοποιείς να μείνουν όλοι μακριά, κάτι σαν Γουέστερν με πινακίδα «ξένε που μπαίνεις στην πόλη μας, άφησε το όπλο σου στην άκρη» και μετά όποιος δεν την σεβαστεί, πέφτει από το άλογο της ματαιοδοξίας του, όχι «νεκρός», απλά σοκαρισμένος. Προφανώς όλα τα παραπάνω, αν συμβούν, θα απαιτήσουν και την ανάλογη προετοιμασία, στάθμιση και κυρίως πρόβλεψη σεναρίων αντίδρασης. Άλλωστε μεταξύ «φίλων» και οι φάρσες επιτρέπονται.
