Ίσως ο τίτλος θα ήταν πιο σωστός αν γραφόταν “ο Κόκκινος Στρατός ανακαλύπτει το Άουσβιτς”, καθώς κανείς δεν περίμενε ή γνώριζε τίποτα για την ναζιστική επιχείρηση που είχε στηθεί από χρόνια στην περιοχή της ανατολικής Ευρώπης. Το γερμανικό σύστημα δεν άφηνε πολλές λεπτομέρειες να διαρρεύσουν και οι Σύμμαχοι ήταν απασχολημένοι με πιο άμεσα προβλήματα, παρά το γεγονός ότι πληροφορίες από την αντίσταση και διαφυγόντες στις χώρες της Δύσης περιέγραφαν το σύστημα και την κατάσταση.
Τίποτε, όμως, από αυτά δεν είχε προετοιμάσει τα σοβιετικά στρατεύματα όταν στις 27 Ιανουαρίου του 1945 μπήκαν στην περιοχή του Άουσβιτς της πολωνικής Κρακοβίας (το πραγματικό όνομα του οποίου ήταν Oświęcim, πριν το αλλάξουν οι γερμανικές δυνάμεις κατοχής) και ανακάλυψαν ένα τεράστιο σύμπλεγμα εγκαταστάσεων και συγκέντρωσης κρατουμένων. Από το σημείο εκείνο και μετά, ο κόσμος θα άλλαζε τελείως την προοπτική που κοιτούσε τον πόλεμο.
Το Άουσβιτς δεν ήταν μόνο στρατόπεδο αλλά σύμπλεγμα στρατοπέδων που είχαν κατασκευαστεί με την εξέλιξη του πολέμου και αποκαλούνταν “εγκαταστάσεις I, II και III”, καθεμία μεγαλύτερη από την άλλη. Κατασκευασμένο αρχικά ως χώρος φύλαξης αντιφρονούντων, εξελίχθηκε σε στρατόπεδο εργασίας και στη συνέχεια σε κέντρο εξόντωσης. Μαζί τους στην ευρύτερη περιοχή εντοπίστηκαν άλλα 40 “δορυφορικά” στρατόπεδα. Τον Οκτώβριο του 1941, στο στρατόπεδο ‘Auschwitz II’, στο Birkenau, τα SS δημιούργησαν ένα κέντρο συστηματικής εξόντωσης με βιομηχανικού τύπου οργάνωση και παραγωγική διαδικασία: 300 στρατώνες αιχμωλώτων, 4 “χώροι απεντόμωσης” στους οποίους οι κρατούμενοι εξοντώνονταν με χημικά αέρια, αποθήκες πτωμάτων και φούρνοι αποτέφρωσης. Επιπλέον, χιλιάδες κρατουμένων χρησιμοποιήθηκαν για τη διενέργεια σειράς πειραμάτων ιατρικής μορφής που εκτελούσε ο (διάσημος κατόπιν αυτού) γιατρός του στρατοπέδου, Γιόζεφ Μένγκελε, ο “άγγελος του θανάτου”.
ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 20 Ιανουαρίου 1942: Wannsee, η οικοδόμηση της “Τελικής Λύσης”
Ο Κόκκινος Στρατός προήλαυνε βαθιά στο πολωνικό έδαφος ήδη από τα μέσα Ιανουαρίου. Απελευθέρωσε την Κρακοβία και τη Βαρσοβία και οι μονάδες αναγνώρισης κατευθύνθηκαν προς το Άουσβιτς. Καθώς οι πρώτες δυνάμεις τους αναμένονταν στο σύμπλεγμα από ώρα σε ώρα, οι αξιωματικοί των SS ξεκίνησαν να εκτελούν μαζικά τους κρατουμένους που είχαν μείνει, ανατίναζαν τους στρατώνες που κρατούντο, όλα σε μια απέλπιδα προσπάθεια να εξαφανίσουν τα πειστήρια του εγκλήματός τους. Όταν τελικά οι δυνάμεις των Σοβιετικών έφτασαν στις πύλες του Άουσβιτς, οι στρατιώτες αντίκρισαν 648 πτώματα και πάνω από 7.000 λιμοκτονούντες επιζήσαντες από τους εκατοντάδες χιλιάδες που κάποτε είχε. Ανακάλυψαν επίσης έξι μεγάλες αποθήκες με ρούχα, γυναικεία φορέματα, ανδρικά κοστούμια και παπούτσια και άλλα ακόμα πιο προσωπικά αντικείμενα που οι Γερμανοί δεν πρόλαβαν να καταστρέψουν.
Στο τέλος τη λειτουργίας του, το συγκρότημα του Άουσβιτς έφερνε καθημερινά δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους τους οποίους με συνοπτικές διαδικασίες μοίραζε μεταξύ “άχρηστων” που θα εκτελούντο αμέσως και “προσωρινά” χρήσιμων, που θα βοηθούσαν στη διαλογή και οργάνωση μέχρι οι κακουχίες να τους καταβάλουν τελείως μετατρέποντάς τους με τη σειρά τους σε “υλικό” προς ανακύκλωση. Οτιδήποτε χρήσιμο, από χρυσά σφραγίσματα, δακτυλίδια, κοσμήματα, γυαλιά, προσωπικά αντικείμενα ακόμα και τα μαλλιά τους συλλέγονταν και προωθούντο για την πολεμική προσπάθεια ή διανέμονταν στον γερμανικό πληθυσμό.
Το Άουσβιτς ήταν το τέλος της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και κατακτήσεων του ανθρώπινου πολιτισμού, ένα γιγάντιο άλμα πίσω για όλη την ανθρωπότητα και κλόνισε βαθύτατα ακόμα και τους σκληροτράχηλους Σοβιετικούς στρατιώτες που το πρωτοαντίκρισαν. Ήταν το μαζικότερο και χειρότερο από όλα τα στρατόπεδα της “Τελικής Λύσης στο εβραϊκό πρόβλημα”, όπως το αποκαλούσαν οι Ναζί αλλά όχι το μοναδικό. Στις επόμενες εβδομάδες, Σοβιετικοί, Βρετανοί και Αμερικανοί θα ξετύλιγαν τον πάπυρο του μεγαλύτερου ναζιστικού εγκλήματος μπαίνοντας σε έναν σκοτεινό και απάνθρωπο από κάθε δυνατή άποψη κόσμο. Το Άουσβιτς αποτέλεσε καταλύτη στο κατηγορητήριο των δικών της Νυρεμβέργης και οδήγησε στην καταδίκη πολλών πρωταιτίων και συνεργατών ενώ αποτέλεσε σημαία του σιωνιστικού κινήματος για την υποστήριξη της δημιουργίας ενός ελευθέρου εβραϊκού κράτους στην Παλαιστίνη.
